یکی از درسهای دوره کاردانی رشته آموزش ابتدایی در مراکز تربیت معلم روش تدریس قرآن است.با توجه به برنامه جدید آموزش قرآن دوره ابتدایی در سالهای اخیر، تألیف کتاب جدیدی با توجه به رویکرد این برنامه ضروری به نظر میرسید.
کتاب«روش آموزش قرآن دوره ابتدایی»با کد 6011، توسط کارشناسان گروه قرآن«دفتر برنامهریزی و تألیف کتب درسی»تألیف و در اسفندماه 1382 از چاپ خارج شد.
این کتاب علاوه بر استفاده در مراکز تربیت معلم، به عنوان منبع اصلی درس روش آموزش قرآن، در کلاسهای آموزش ضمن خدمت سراسر کشور معرفی شده است.همچنین میتواند منبع مناسب و مفیدی برای انتخاب روش آموزش قرآن توسط سایر نهادها و مراکز آموزش دولتی و غیر دولتی باشد.
در اینجا به برخی از رویکردهای جدید آموزش که در بخش کلیات این کتاب به تفصیل بیان شدهاند، اشاره میکنیم:
1.جامعیت آموزش:آموزش قرآن به صورت جامع انجام شده است؛به نحوی که به مهارت صحیحخوانی و زیباخوانی، توانایی درک معنای عبارات و آیات ساده، آشنایی با پیامهای اعتقادی و تربیتی و برخی از داستانهای قرآنی و...توأمان توجه میشود.
روش آموزش قرآن دوره ابتدایی رضا نباتی
2.یادگیری مشارکتی و فعال:
فراگیر با مشارکت در فرایند یاددهی- یادگیری، نقش مؤثری در آموزش دارد و عموما جریان یادگیری بر دوش خود او پیش میرود.
3.رسم الخط آموزشی مناسب:
رسم الخطی که در نوشتن آیات و عبارات به کار رفته، به خط فارسی نزدیک است و بر مبنای رسم الاملای عربی(به جای رسم المصحف رایج) است.
4.ارزشیابی فرایند محور:
این کار بر اساس آزمونهای مستمر و با توجه به فرایند و جریان یادگیری و با تأکید بر حیطههای مهارتی و عاطفی صورت میگیرد.
این کتاب شامل سه بخش است: الف)کلیات، ب)روش تدریس، ج)ارزشیابی پیشرفت تحصیلی.
بخش اول:کلیات
شامل پیشینه آموزش قرآن در دوره ابتدایی و همچنین تبیین رویکرد، اصول و هدفهای برنامه جدید درسی قرآن است و به تعریف، اهمیت و جایگاه اجزای آموزش قرآن در برنامه جدید و رسانههای آموزشی و کمک آموزشی میپردازد.
از نکات قابل توجه در فصل مربوط به رسانهها، میتوان از نوار آموزشی، لوحهها، قرآن کامل، کتاب راهنمای معلم، فیلم ویدئویی آموزش معلمان و نرمافزار روش تدریس قرآن نام برد که از محاسن برنامههای جدید نسبت به قبل است.
بخش دوم:روش تدریس
با توجه به اصل جامعیت در آموزش قرآن، در برنامه جدید پنج عنوان در قالب پنج طرح ارائه شدهاند.
الف)روخوانی و روانخوانی:
روخوانی یا شمرده خوانی قرآن و روانخوانی یا خواندن به صورت معمولی، مقدمه و آغاز آموزش قرآن است و چرایی و ضرورت آن به صورت مفصل در کتاب ارائه شده است.
همچنین به دلایل آموزش قرآن از کلاس اول دبستان نیز اشاره شده است.از آن جمله، تأکید بر حیطههای مهارتی نسبت به شناختی و دانش افزایی، آموزش داده شده است.در نتیجه، به تعریفهای تئوری پرداخته نشده، بلکه به شکل کاربردی و ضمن درس بیان شده است.
ب)قرائت:
قرائت یا خواندن قرآن به صورت زیبا و با صوت خوش، از هدفهای کتاب دوره ابتدایی است که علاوه بر روخوانی و روانخوانی، تلفظ حروف خاص عربی، حرکات کوتاه و کشیده، احکام تجویدی، وقف و ابتدا وصوت و لحن را شامل میشود.
نکته قابل توجه آنکه در شیوه جدید، آموزش به روش قاعدهگویی انجام نمیشود، بلکه دانشآموز به طور غیر مستقیم و با الگوگیری از «نوار آموزشی»، به طور نسبی این مهارتها را کسب میکند.اهمیت و ضرورت پرداختن به این امر، در کتاب به صورت مشروح بیان شده است.
ج)پیام قرآنی:منظور آیه یا عبارت قرآنی کوتاه و زیبایی است که پیامی بلند و ارزشمند درباره موضوعات اعتقادی، اخلاقی، تربیتی، اجتماعی و...دارد.
قالبی شعارگونه دارد و ضمن آنکه موجز و پر معنا است، درک آن برای کودکان نیز آسان است و آنها میتوانند مثالها و نمونههایی عملی برای آن ذکر کنند.همچنین مهارت تدبر در مفاهیم قرآنی را نیز کسب میکنند.
د)درک معنای ترکیبها و عبارات ساده قرآنی:از ویژگیهای مهم جامعیت آموزش قرآن، دستیابی دانشآموزان به توانایی درک معنای آیات و عبارات ساده قرآن است. شروع این کار از دوره ابتدایی، مقدمهای است برای پرداختن عمده به آن در دوره راهنمایی.این عبارات و کلمات، میان زبان فارسی و قرآن در فرهنگ شفاهی و عمومی مشترک هستند و بیش از 500 کلمه را شامل میشوند که عینا با معنای یکسان و یا بسیار نزدیک به هم، به کار رفتهاند. دانشآموز در این بخش، مهارت نسبی ترجمه کردن را میآموزد.
ه)داستانهای قرآنی:«قصه، ابزار عینی کردن مفاهیم قرآن است.» از شیوههای ارائه مفاهیم، میتوان از روش جذاب داستان نام برد که علاوه بر تنوع در آموزش، باعث افزایش علاقه کودکان به قرآن و درس آن میشود.
از روشهای تأثیرگذار در امر انتقال مفاهیم اعتقادی، تربیتی، اخلاقی و...میتوان از همین روش استفاده کرد؛چرا که پیامهای غیرمستقیم که سیر داستانی هم داشته باشند، از دیرباز و از همان دوران کودکی، در فرهنگ، جامعه و خانواده ما وجود داشته و دارند و چون متن آیات مربوط به داستان، در درس آمده است بنابراین کودکان با آیات و مفاهیم قرآن به روش داستانی آشنا میشوند.
بخش سوم:ارزشیابی پیشرفت تحصیلی
در برنامه جدید، بر ارزشیابی مستمر و فرایندمدار تأکید شده است؛ به نحوی که موجب تقویت حیطههای عاطفی و علاقه دانشآموز به قرآن و یادگیری آن شود و ضمن آگاه کردن او از تواناییهای خود، مهارت روخوانی او را نیز تقویت کند.
نحوه ارزشیابی از موضوعات مختلف آموزش قرآن و سطح انتظار یادگیری در هریک از پایههای تحصیلی، به صورت مشروح در کتاب بیان شده و شیوه استخراج نمره نهایی از ارزشیابیهای مستمر و پایانی نیز تبیین شده است.رویکرد جدید در ارزشیابی متوسطه، سطح توانایی عموم متوسط دانشآموزان است.
به منظور آگاهی معلمان قرآن از اصول حاکم بر آموزش قرآن دوره ابتدایی و هدفها و سرفصلهای هر یک از پایههای تحصیلی، متن مصوبه«شورای عالی آموزش و پرورش»به انضمام جدولها، سرفصلها و روشها در پایان کتاب آمده است.
مطالعه این کتاب را به پژوهشگران و معلمان قرآن و کلیه علاقهمندان توصیه میکنیم.
کتاب«روش آموزش قرآن دوره ابتدایی»با کد 6011، توسط کارشناسان گروه قرآن«دفتر برنامهریزی و تألیف کتب درسی»تألیف و در اسفندماه 1382 از چاپ خارج شد.
این کتاب علاوه بر استفاده در مراکز تربیت معلم، به عنوان منبع اصلی درس روش آموزش قرآن، در کلاسهای آموزش ضمن خدمت سراسر کشور معرفی شده است.همچنین میتواند منبع مناسب و مفیدی برای انتخاب روش آموزش قرآن توسط سایر نهادها و مراکز آموزش دولتی و غیر دولتی باشد.
در اینجا به برخی از رویکردهای جدید آموزش که در بخش کلیات این کتاب به تفصیل بیان شدهاند، اشاره میکنیم:
1.جامعیت آموزش:آموزش قرآن به صورت جامع انجام شده است؛به نحوی که به مهارت صحیحخوانی و زیباخوانی، توانایی درک معنای عبارات و آیات ساده، آشنایی با پیامهای اعتقادی و تربیتی و برخی از داستانهای قرآنی و...توأمان توجه میشود.
روش آموزش قرآن دوره ابتدایی رضا نباتی
2.یادگیری مشارکتی و فعال:
فراگیر با مشارکت در فرایند یاددهی- یادگیری، نقش مؤثری در آموزش دارد و عموما جریان یادگیری بر دوش خود او پیش میرود.
3.رسم الخط آموزشی مناسب:
رسم الخطی که در نوشتن آیات و عبارات به کار رفته، به خط فارسی نزدیک است و بر مبنای رسم الاملای عربی(به جای رسم المصحف رایج) است.
4.ارزشیابی فرایند محور:
این کار بر اساس آزمونهای مستمر و با توجه به فرایند و جریان یادگیری و با تأکید بر حیطههای مهارتی و عاطفی صورت میگیرد.
این کتاب شامل سه بخش است: الف)کلیات، ب)روش تدریس، ج)ارزشیابی پیشرفت تحصیلی.
بخش اول:کلیات
شامل پیشینه آموزش قرآن در دوره ابتدایی و همچنین تبیین رویکرد، اصول و هدفهای برنامه جدید درسی قرآن است و به تعریف، اهمیت و جایگاه اجزای آموزش قرآن در برنامه جدید و رسانههای آموزشی و کمک آموزشی میپردازد.
از نکات قابل توجه در فصل مربوط به رسانهها، میتوان از نوار آموزشی، لوحهها، قرآن کامل، کتاب راهنمای معلم، فیلم ویدئویی آموزش معلمان و نرمافزار روش تدریس قرآن نام برد که از محاسن برنامههای جدید نسبت به قبل است.
بخش دوم:روش تدریس
با توجه به اصل جامعیت در آموزش قرآن، در برنامه جدید پنج عنوان در قالب پنج طرح ارائه شدهاند.
الف)روخوانی و روانخوانی:
روخوانی یا شمرده خوانی قرآن و روانخوانی یا خواندن به صورت معمولی، مقدمه و آغاز آموزش قرآن است و چرایی و ضرورت آن به صورت مفصل در کتاب ارائه شده است.
همچنین به دلایل آموزش قرآن از کلاس اول دبستان نیز اشاره شده است.از آن جمله، تأکید بر حیطههای مهارتی نسبت به شناختی و دانش افزایی، آموزش داده شده است.در نتیجه، به تعریفهای تئوری پرداخته نشده، بلکه به شکل کاربردی و ضمن درس بیان شده است.
ب)قرائت:
قرائت یا خواندن قرآن به صورت زیبا و با صوت خوش، از هدفهای کتاب دوره ابتدایی است که علاوه بر روخوانی و روانخوانی، تلفظ حروف خاص عربی، حرکات کوتاه و کشیده، احکام تجویدی، وقف و ابتدا وصوت و لحن را شامل میشود.
نکته قابل توجه آنکه در شیوه جدید، آموزش به روش قاعدهگویی انجام نمیشود، بلکه دانشآموز به طور غیر مستقیم و با الگوگیری از «نوار آموزشی»، به طور نسبی این مهارتها را کسب میکند.اهمیت و ضرورت پرداختن به این امر، در کتاب به صورت مشروح بیان شده است.
ج)پیام قرآنی:منظور آیه یا عبارت قرآنی کوتاه و زیبایی است که پیامی بلند و ارزشمند درباره موضوعات اعتقادی، اخلاقی، تربیتی، اجتماعی و...دارد.
قالبی شعارگونه دارد و ضمن آنکه موجز و پر معنا است، درک آن برای کودکان نیز آسان است و آنها میتوانند مثالها و نمونههایی عملی برای آن ذکر کنند.همچنین مهارت تدبر در مفاهیم قرآنی را نیز کسب میکنند.
د)درک معنای ترکیبها و عبارات ساده قرآنی:از ویژگیهای مهم جامعیت آموزش قرآن، دستیابی دانشآموزان به توانایی درک معنای آیات و عبارات ساده قرآن است. شروع این کار از دوره ابتدایی، مقدمهای است برای پرداختن عمده به آن در دوره راهنمایی.این عبارات و کلمات، میان زبان فارسی و قرآن در فرهنگ شفاهی و عمومی مشترک هستند و بیش از 500 کلمه را شامل میشوند که عینا با معنای یکسان و یا بسیار نزدیک به هم، به کار رفتهاند. دانشآموز در این بخش، مهارت نسبی ترجمه کردن را میآموزد.
ه)داستانهای قرآنی:«قصه، ابزار عینی کردن مفاهیم قرآن است.» از شیوههای ارائه مفاهیم، میتوان از روش جذاب داستان نام برد که علاوه بر تنوع در آموزش، باعث افزایش علاقه کودکان به قرآن و درس آن میشود.
از روشهای تأثیرگذار در امر انتقال مفاهیم اعتقادی، تربیتی، اخلاقی و...میتوان از همین روش استفاده کرد؛چرا که پیامهای غیرمستقیم که سیر داستانی هم داشته باشند، از دیرباز و از همان دوران کودکی، در فرهنگ، جامعه و خانواده ما وجود داشته و دارند و چون متن آیات مربوط به داستان، در درس آمده است بنابراین کودکان با آیات و مفاهیم قرآن به روش داستانی آشنا میشوند.
بخش سوم:ارزشیابی پیشرفت تحصیلی
در برنامه جدید، بر ارزشیابی مستمر و فرایندمدار تأکید شده است؛ به نحوی که موجب تقویت حیطههای عاطفی و علاقه دانشآموز به قرآن و یادگیری آن شود و ضمن آگاه کردن او از تواناییهای خود، مهارت روخوانی او را نیز تقویت کند.
نحوه ارزشیابی از موضوعات مختلف آموزش قرآن و سطح انتظار یادگیری در هریک از پایههای تحصیلی، به صورت مشروح در کتاب بیان شده و شیوه استخراج نمره نهایی از ارزشیابیهای مستمر و پایانی نیز تبیین شده است.رویکرد جدید در ارزشیابی متوسطه، سطح توانایی عموم متوسط دانشآموزان است.
به منظور آگاهی معلمان قرآن از اصول حاکم بر آموزش قرآن دوره ابتدایی و هدفها و سرفصلهای هر یک از پایههای تحصیلی، متن مصوبه«شورای عالی آموزش و پرورش»به انضمام جدولها، سرفصلها و روشها در پایان کتاب آمده است.
مطالعه این کتاب را به پژوهشگران و معلمان قرآن و کلیه علاقهمندان توصیه میکنیم.
منابع:
